gautama buddha
| tarix3,545 | 9 | 66
əjdahalar googlla
reinkarnasiya - dünənin ən bəyənilənləri
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
2 -sözlükdə 4. nəsil yazarımız özünə bu adı nickname olaraq seçib.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
6 il insanın tamamən necə azad ola biləcəyi haqqında düşünüb.sonra özünə görə cavab tapdığına inanıb.deməli buddhaya görə, özünü bətbəxt hiss etmək talehsizlik,sosial ədalətsizlik,kasıblıq ilə əlaqəli deyil.insanın mənəvi əzabları onun davranışının məshuludur.gautama iddia edib ki, nə arzulamağından aslı olmayaraq, bir şeyi çox istədikdə, arzu müəyyən müddət sonra mənəvi əzaba gətirib çıxarır.insan zehni xoş olmayan bir şeyi yaşayanda bu narahatlıqdan qurtulmaq istəyir ancaq xoşuna gələn bir şey yaşayanda bunun qalıcı olmağını istəyir.sırf buna görə insan həmişə doyumsuz və acdır.mənəvi əzab davam etdikcə özümüzü piss hiss edirik və bu əzabdan qurtulmaq üçün hərşeyi edirik.digər tərəfdən xoşbəxt hiss etdiyimiz zaman tamamilə xoşbəxt olmuruq.ya əyləncənin tez bitməsindən qorxarıq ya da daha çox əyləncə istəyərik.
allah (əgər varsa) insan üçün çox şey edə bilər.yağış yağdıra bilər ,ədalət və sağlamlıq verə bilər ancaq heçvaxt insanın zehinndə olan düşüncəsini dəyişə bilməz.buna görə böyük hətta krallar belə mənəvi əzab keçiriblər.
buddaya görə insan "görəsən indi nə yaşaya bilərdim" yox "indi nə yaşayıram" cümləsinə fokuslanmaq lazımdı.uzun sözün qısası məllim "gerçəkləri olduğu kimi yaşamaq lazımdır.mənəvi əzab və özünü xoşbəxt hiss etməmək insanın nəyisə arzulamağından doğur" deyib.
mənə göə bu adam məhəmmdən ibn abdullahdan, isadan çox töhvə verib dünyaya.isa və məhəmmədin yaratdığı din "allah var, o bizdən nə istəyirsə edək" deyib.budda "əzab var və ondan necə qurtula bilərik?" sualı haqqında düşünüb.pis cavablar da tapmayıb.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
tolstoyun "etiraflarım" kitabında haqqında belə bir hissə var.
"xəstəliyin, qocalığın və ölümün, ondan gizli saxlandığından, nə olduğunu bilməyən, gənc, xoşbəxt şahzadə, sakia-muni, gəzintiyə çıxır və dişsiz, zəif, dəhşətli hala düşmüş bir qoca görür. indiyə qədər qocalığın nə olduğunu bilməyən şahzadə təəccüblənir və arabaçıdan bu adamın kim olduğunu və nə üçün belə eybəcər və zavallı vəziyyətə düşdüyünü soruşur. şahzadə cavabında eşidəndə ki, bu bütün insanların aqibətidir, bu vəziyyət onun üçün də qaçınılmazdır, artıq gəzintiyə davam edə bilmir və bu haqda düşünmək istədiyindən saraya geri dönməyi əmr edir. o, xəlvətə çəkilir və düşünür. yəqin bir təsəlli tapır ki, yenə şən və xoşbəxt gəzintiyə çıxmaq qərarına gəlir. lakin bu dəfə o, xəstə bir adama rast gəlir. gördüyü bu adam gözləri qaralmış, əldən düşmüş, solğun bənizli biri idi və titrəyirdi. şahzadə xəstəliyin nə olduğunu bilmədiyindən dayanır, bunun nə olduğunu soruşur. biləndə ki, bu bütün insanların başına gələ biləcək xəstəlikdir və o özü, sağlam və xoşbəxt şahzadə, sabah beləcə xəstələnə bilər, yenə gəzmək həvəsindən düşür, qayıtmaq əmri verir. bu dəfə də təskinlik axtarır. böyük ehtimal özünü təsəlli etməyi bacarır ki, üçüncü dəfə gəzintiyə çıxmaq üçün yola düşür. lakin üçüncü dəfə o, başqa bir mənzərənin şahidi olur. o görür ki, nə isə aparırlar. “bu nədir?” – ölüdür. – “ölü nədir?“ – şahzadə soruşur. ona deyirlər ki, ölü olmaq bu insan kimi olmaqdır. şahzadə cənazəyə yaxınlaşır, üstünü açır və baxır. “bəs indi ona nə olacaq?“ - deyə soruşur. cavabında ölünün torpağa basdırılacağını öyrənir. “nə üçün?“ “ona görə ki, o, artıq heç vaxt sağ olmayacaq.” “bu bütün insanların taleyidir? mənim də başıma bu gələcək mi?” ona bunun sözsüz belə olacağı deyilir. “geriyə! mən bir daha əylənmək məqsədiylə saraydan çıxmayacağam!”
sakia-muni həyatda təsəlli tapa bilmədi və belə bir qənaətə gəldi ki, həyat özü bütün bədbəxtliklərin başlanğıcı, mənbəyidir. bundan sonra qəlbinin bütün gücünü özünü və başqalarını bu bədbəxtlikdən azad etməyə sərf etdi. özü də elə azad etməyə ki, hətta ölümdən sonra da həyat heç zaman yenidən başlamasın. o, tamamilə, kökündən məhv ediləcəkdi. hind müdrikliyi məhz bunu ifadə edir."
ədəbiyyatda başqa bir təsviri üçün (bax: siddhartha)
qeyd: herman hessenin "siddhartha"sı buddanın adını daşımasına və əsərin qəhrəmanı ilə buddanın yaşamında bəzi məqamların oxşar olmasına baxmayaraq, bioqrafik əsər deyil və yazıçının təxəyyülünün məhsuludur. əsərdəki budda təsviri siddharthanın onunla qarşılaşmaq hissəsində verilib.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Demək bir gün biri Buddadan gəlib soruşur ki,
Budda Allah varmı? Budda deyir ki, hə! Və onun varlığına dair 100 işarə sayır (Rəqəm şərtidir). Adam qane halda çıxır gedir.
Sonra başqa bir adam daha gəlir və Buddadan soruşur ki, Allah varmı? Budda cavabında deyir ki, xeyr, yoxdur. Və onun var ola bilməyəcəyinə dair 100 səbəb sayır. Adam qane olur və çıxır gedir.
Yanında oturan şagirdi də deyir ki, Budda, yekə kişisən, niyə camaatı aldadırsan? Budda bu yerdə dönüb şagirdinə deyir ki...
Bax burası müəmmadır. Şagirdinə nə deyir bilinmir, amma elə bir cavab verir ki, şagirdi də qane olmuşdur.
Buna dair müxtəlif versiyalar var. Deyilənlərə görə Budda orada dedi ki, insanın sualını soruşma tərzindən inandığını bilirdim və ona 100 səbəb saydım. Çünkü inanana nə qədər də etsəm əksini inandıra bilməzdim. inanmayanı da sualı verərkən başa düşmüş və ona da var olmadığına dair 100 səbəb saydım. Çünkü mən hər nə qədər yaradıcı vardır desəm də mənə inanmamağa davam edəcəkdi.
Lakin bu cavab sadəcə versiyadır. Şagirdə verdiyi cavab, onun necə qane olması bizə naməlumdur və özümüzün düşünüb tapmalı olduğumuz məqamdır.
Bu dahi adam, Zərdüşt, Konfutsi, Lao Tzunın təxminən eyni vaxtlarda yaşaması da çox qəribədir. Bütün bu əfsanələr hamısı eyni anda gəldi və getdi...
Belə ki, e.ə. 563-cü ildə Buddha doğulur, e.ə. 551-ci ildə Konfutsi.
Hətta Lao Tzu və Konfutsinin görüşdüyü də deyilir.
Yenə bir gün bodhi ağacının altında lotus vəziyyətində meditasiya edərkən ağacın yanında axan kiçik bir çayın üzərində qayıqla bir müəllimin şagirdinə simli alətinini necə kökləməli olduğunu öyrətdiyini eşidir. Belə ki, müəllim şagirdə "Əgər çox bərk sıxsan, sim qırılacaq. Boş da saxlasan çala bilməyəcəksən. Ortanı tapmalısan"-deyir. Budda o yerdə anlayır; həyatda önəmli olan balansı saxlamaqdır. Çox qəzəbli olsan, vurub-dağıtsan bu səni məhv edəcək. Hədsiz mülayim, yumşaq təbiətli olsan əzilib gedəcəksən. Orta yolu seç. Həqiqət ortadadır.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Hələ uşaq ikən Asita adında yaşlı və hikmətli bir adam sarayı ziyarət edir. Ruhani bir insan olan Asita Buddanın atasına oğlunun bəşəriyyətin xilaskarı olacağını müjdələyir. Sonradan Budda Şahzadə Qautama adını alır. Atası sevimli oğlu üçün hər cür həyat şəraitini, rahatlığı təmin edir. Oğlunun yaxşı bir kral olmasını istəyirdi. Amma Qautama (Budda) dünyəvi zövqün rifah mənbəyi üçün yetərsiz olduğunu anlayırdı. Bir gün yaşlı sonra xəstə və daha sonra ölən bir insanı görür. O anda anlayır ki, insan oğlu bu dünyada əzablar çəkir və sonda ölür. Başa düşür ki, mənəvi rahatlığın əldə olunması üçün digər insanları xoşbəxt etmək lazımdır. Budda həqiqi mənəviyyatı araşdırmaq üçün evini, həyat yoldaşını və uşağını tərk edir. Əvvəlcə, uzaq bir meşəyə gedərək özünü yemək və komfortdan məhrum edir. Amma bu ona kömək olmur. Anlayır ki, bədən zəif düşəndə ağıl gücü də zəifləyir. Hindistanda Budhi ağacının altında ikən Budda qəlbinin aydınlandığını hiss edir (hansı ki, biz buna vəhy, Allahla əlaqə deyirik) və o gündən insan oğlunu iztirablardan xilas etmək üçün Missiyasına başlayır. insanlara ruh və düşüncələrini təmizləmələrini, ehtiras və pisliklərdən uzaqlaşmağı, iztirab dolu bu dünyanı mənəvi şadlıq və xoşbəxtlik üçün bir hazırlanma yeri olduğunu deyirdi.
O şər qüvvəyə Mara adını vermişdi, nəfsin pis istəklərinin üzərində qalibiyyət Mara üzərində qalibiyyət idi. Budda ideyasına görə "Əgər zalımlığı görmürəmsə, eşitmirəmsə və barədə heç nə danışmıramsa, mən ondan qorunuram"
Rəvayətə görə gələcək Buddanın anası o doğulduqdan bir həftə sonra dünyasını dəyişib. Atası Raca Şuddhodan Şakuya qəbiləsinin şahıydı. Uşaq anasının bətninə düşən gecə Maha Mayya yuxusunda 6 dişli bir ağ filin onun bətninə girdiyini görür. Yuxunu yozan brahmanlar bildirirlər ki, kraliça ya dünyanı fəth edəcək bir qəhrəman, ya da böyük kahin doğacaq. Uşaq doğulduqdan sonra onu yoxlayan brahmanlar öncəgörmənin doğru olduğunu bir daha təsdiq etdilər. Onlar körpənin bədənində seçilmiş olduğunu isbatlayan 32 əlamət tapmışdılar.
Oğlunun bir kahin deyil, bir qəhrəman olmasını istəyən Raca Şuddhodan onu ətraf cəmiyyətdən gizlətməyə qərar verir. Şahzadə üçün üç saray tikilir. Ona ən yaxşı döyüş ustaları dərs keçirlər. Onun ürəyi istədiyi hər şeylə istədiyi qədər təmin olunur. Heç bir şeydən ehtiyacı olmayan şahzadə 16 yaşında evləndirilir. Şahzadəyə 4000 qulluqçu xidmət edir. Buna baxmayaraq saray həyatı Siddhartanı bezdirir. O, mükəmməl döyüşçü olsa da, döyüş sənətinə həvəs göstərmir. Şahzadə özünü dərk etməyə cəhd edir. Bir gün ona saraydan çıxmaq nəsib olur.
Şahzadə sevimli qulluqçusu və cəng arabasının sürücüsü Çanna ilə həyatında ilk dəfə saray xaricinə çıxarkən ilk rastlaşdığı dörd hadisə onun bütün həyatını dəyişir. Siddhartanın ilk gördüyü bir dilənçi olur. Sonra bir xəstə ilə rastlaşır. Bir qədər küçəylə getdikdən sonra isə ayağı bir meyitə ilişir. Və nəhayət Siddharta bir zahidlə rastlaşır. Və Siddharta başa düşür ki, onun atasının hakimiyyəti, var-dövləti onu həyatın ehtiyaclarından, dəhşətli əzablarından, xəstəliklərdən və nəhayət ölümdən qoruya bilməz.
Və şahzadə elə oradaca həyatın sirrinə çatmağa qərar verir. Sevimli dostu Çannanı evə göndərib yola düzəlir. Onu heyrətə gətirən isə bu qədər dəhşətli bir həyatın içində öz yoluyla sakitcə gedən kahin olur. Zahidin arxasınca yola düzələn şahzadə Siddharta dəbdəbəli sarayları, arvadlarını və uşaqlarını birdəfəlik buraxır. Artıq onun tək hədəfi həyatın sirrini öyrənmək və özünü dərk etməkdi.
Onun 29 yaşı vardı və 29 il əvvəl brahmanların söylədikləri öncəgörmə özünü isbatlayırdı. Siddharta Böyük Səfərə çıxmışdı.
Şahzadə Siddharta öz tərki-dünya həyatını küçələrdə dilənməklə başlayır. Maqadha ölkəsinin şahı Bimbisar onun haqqında eşidib saraya dəvət edir və öz tacını təklif edir. Amma Siddhartanın hədəfi heç də taxt-tac deyil. O şaha söz verir ki, həyatın sirrini tapdıqdan sonra mütləq qayıdacaq və sirri şahla paylaşacaq.
Maqadhadan ayrılan Siddharta iki brahman zahiddən yoqa elmini öyrənir. Meditasiyanı tam olaraq öyrəndikdən sonra brahmanlar onlarla qalmağı təkid etsələr də, Siddharta ustadlarından ayrılır. Yolda böyük brahman Kalama ilə rastlaşır. Bir müddət ustaddan dərs aldıqdan sonra anlayır ki, istədiyini tapa bilmir. Sonra böyük müəllim Udaka Ramaputaya qoşulur. Bir müddətdən sonra ondan da ayrılıb yenidən yola qoyulur. Siddharta özünü axtarır, amma heç bir ustad ona özünə gedən yolu göstərə bilmir.
Dərbədər zahid cənub-şərqi Hindistana doğru yol alır. Orda brahman Kondananın yanına gəlir. Brahman Kondana 4 dostu ilə birlikdə bədənini aclıqla və başqa məhrumiyyətlərlə öldürməklə «nura» qərq olmağa çalışır. Bir müddət sərgərdanlarla dolaşan Siddharta ölüm həddinə çatır. O, artıq bədənini belə idarə edə bilmir və ruh kimi dolaşır. Siddharta başa düşür ki, bu yolla o, həyatın sirrini öyrənə bilməyəcək və özünü dərk etməyəcək.
6 illik sərgərdan həyatından sonra Şakuyalı şahzadə anlayır ki, bu yolla ancaq özünü öldürə bilər, amma həyatın sirrini öyrənə bilməz. Fikirlərini dostları və Kondana ilə paylaşır. Dostları onun doğru yoldan sapdığını düşünürlər və Siddhartanı az qala ölüm ayağında buraxıb gedirlər.
Yorulmuş və əldən düşmüş Siddharta ölmək üçün zorla yaxınlıqdakı meşəyə doğru irəliləyir. Meşəyə girər-girməz əlində süd bardağı tutan kəndli qadınla rastlaşır və şakuyalı şahzadəni meşənin ruhu zənn edən kəndli qadın onu südlə doyuzdurur. Siddharta yaxınlıqdakı ağaca doğru sürünür və bu ağacın altında oturub trans vəziyyətinə düşür.
iki aydan sonra o burdan ayrılacaq və artıq hər kəsə özünü Budda Şakyamuni olaraq tanıdacaqdı. Onun sözləri hər kəsi ovsunlayacaq və heç kim bir insan oğlunun bu qədər sakin, bu qədər məntiqli və bu qədər müdrik ola biləcəyinə inanmayacaqdı. insanlara görə Tanrı göydən enmiş və şahuyalı şahzadənin bədəninə girmişdi…
Buddanın ilk şagirdləri yolda rastlaşdığı iki tacir oldu. Budda onlara iki sual verdi və tacirlər mallarını atıb onun arxasınca düşdülər. Bir neçə ay içində onun şagirdlərinin sayı 1000-i ötmüşdü və Budda yol gedə-gedə onlara təlim keçirdi.
Buddanın təlimi mükəmməl və mükəmməl olduğu qədər də mürəkkəb bir sistem idi. Bu sistemin doğurdanmı onun özü tərəfindən yaradıldığı və yaxud da ondan sonra gələn məktəblərdə yaradıldığı barədə heç bir şey demək mümkün deyil. Çünki Buddanın öz zamanında ona aid edilən bilgilərin toplandığı «Dhammapada» yazılmayıb.
Eynən isa Məsihdə olduğu kimi, Budda öldükdən sonra, onun şagirdləri (arhatlar) ustadın kəlamlarını palma yarpaqlarına yazıblar. Sonradan bu əlyazmaların nə qədər dəyişikliyə uğradığını təyin etmək imkansızdır. Amma hər bir Böyük Ustadın insanlara gətirdiyi həqiqətin mahiyyətinin dəyişmədiyi bəllidi. Kimlərsə, həmin həqiqətləri sistem halına salıb mükəmməlləşdirə bilər, ancaq böyük insanların yandırdıqları məşəllər öz mahiyyətlərini qoruyub saxlayırlar.
Budda özünə qədər heç kimin bilmədiklərini insanlara gətirmişdi, ya da heç kimin öz iradəsi ilə qazana bilmədiyi bir şeyləri qazanmışdı ki, bu da mükəmməl özünüdərk sistemi idi. Bu sistemdə insanın qəflət yuxusundan ayılması üçün özünü dərk etməsi və «böyük oyanışa» (nirvana) çatması lazım idi.
Bunun üçün heç bir şey gərəkmirdi. insan sadəcə öz mahiyyətini dərk edib, həmin mahiyyətə qovuşmalıydı. Bu heç də asan deyildi. Çünki söhbət insanın vücudunda yatan ruhu oyatmaqdan və bundan sonra ruhən yaşamaqdan gedirdi.
Buddanın asketik təlimi o qədər mükəmməl idi ki, orta əsrlərdə, daha doğrusu 8-ci əsrdən 15-ci əsrə qədər davam edən islam renessansı məhz Buddanın özünüdərketmə təlimi üzərində təşəkkül tapdı. Həmin dövrdə bütün islam dünyasını bürüyən sufizmin qədim Hindistandan boy alan Buddizim fəlsəfəsindən heç bir şeylə fərqlənmirdi.
Budda təlimi 4 əsas sütun üzərində təşəkkül tapırdı və Budda bu sütunları «4 alicənab həqiqət» adlandırırdı. Bu dörd pilləni keçə bilən insan məhz azadlığına qovuşur və Budda (oyanmış) olur. Buddizmə görə insanı azadlıqdan məhrum edən əsas şey şəxsiyyətin özünü Bütöv Harmoniyanın bir parçası olaraq hiss etməməsidir.
Məhz özünüdərk (nirvana) hər bir şəxsin özünü Bütöv Harmoniyanın bir hissəsi olaraq hiss etməsidir. Bunun üçün insana heç kim kömək edə bilməz. insan özü yalançı və materialist görüntülərdən azad olmalıdır. Bunun üçün ona yol göstərmək olar, amma hər bir şəxs özünüdərkə özü çatmalıdır. Rəvayətə görə və Buddizm təliminin iddiasına görə bu mərtəbəyə yetişən Budda heyvanların, bitkilərin, hətta daşların və suyun dilini bilirdi.
O, «Oyanmış» olaraq Böyük Harmoniyanın bir hissəsi idi. Budda «mən»i yox edin dedikdə, heç də bir çoxlarının iddia etdiyi kimi insanın mahiyyətini yox etməyə çağırmır, əksinə, ruhu və vücudu iztirablardan qurtarmaq üçün hər kəsdən öz «mən»ini Böyük Harmoniyada birləşdirməyə çağırır.
Məlumdur ki, orta əsrlər islam renessansının yaradıcısı olan sufizmin də məhz 4 əsas sütunu var və sufilərin bu ruhu təkamül yolu demək olar ki, Buddanın ruhu təkamül yolundan heç bir şeylə fərqlənmir.
Lakin bu hələ hamısı deyil. Sırf tayfa inanc dini olan və öz mahiyyətində çox az sosial dəyərlər daşıyan yəhudilikdən fərqli olaraq, xristian və islam dinləri buddizmdən çox şeyi əxz etmişdilər. Təsadüfi deyil ki, isa Məsihin Tibetə getməsi və orda başını qırxdıraraq Budda geyimində məbədlərdə moizələr oxuması haqqında rəvayətlər bu günümüzə qədər dolaşmaqdadır.
Buddanın yeni təlimi uzun əsrlər boyu Hindistanda formalaşmış və hind insanının ruhuna hopmuş brahmanizmin təməl prinsiplərinə ziddir. Brahmanizm hər şeydən əvvəl insanları siniflərə ayırır, onları kastalara bölərək idarə edirdi. Hətta bu gün belə əminliklə söyləmək olar ki, hindu dininə tapınan hindlilər üçün kasta anlayışı özünüdərk anlayışı idi. Lakin bu şəxsiyyəti və insanı alçaldan və onu sosial zümrələrə ayıran bir özünüdərk anlayışı idi ki, bu anlayış ancaq qul psixologiyası yaradırdı.
Bu anlayışa görə hindu cəmiyyətində ən yüksək kastaya məhz ruhani sinif, brahmanlar aiddir. Brahmanllar fiziki işlərlə məşğul ola bilməzdilər. Ancaq onların qadınları ev işləri görə bilərdilər. Onların bütün ehtiyaclarını isə digər kastaların üzvləri yerinə yetirməliydilər. Brahmanlar ancaq öz zümrələrindən evlənə bilərdilər.
ikinci sırada kşatrilər dayanırlar. Bu zümrəyə ancaq şahlar, dövlət qulluqçuları və döyüşçülər aid olunurlar. Onların vəzifəsi dövlətdə və orduda vəzifə almaq və torpaqları qorumaqdır. Bu kastada kişilər aşağı kastanın qadınları ilə evlənə bilsələr də, qadınlar heç bir vəchlə digər kastaların kişilərinə ərə gedə bilməzdilər.
Üçüncü zümrəyə vayşilər deyilir. Bu kastaya ticarətlə və maliyyə işləri ilə məşğul olanlar aiddilər.
Dördüncü kasta isə şudra adlanır və bu zümrədə kəndlilər toplanıb. Həmçinin bu kastaya bir çox fiziki əməklə məşğul olan insanlar — dəmirçilər, sənətçilər, bərbərlər və s. sənət sahibləri məxsusdur.
Və nəhayət hind cəmiyyətinin tamamilə özündən kənarlaşdırdığı «toxunulmazlar» kastası. Bu zümrəyə dilənçilər, fahişələr, qəssablar, küçə süpürənlər və s. qara işləri görən insanlar daxildi. Digər kastaların üzvlərinin sonuncu kastanın nümayəndələri ilə təması günah hesab olunur. Onlara ümumi su quyularından istifadə etmək və digər zümrələrin nümayəndələrinin evlərinə daxil olmaq yasaqdı. Çünki «toxunulmazlar» haram və murdar insanlar hesab olunurdu.
Budda məhz brahmanizmin bu dəhşətli sosial bərabərsizliyini ortadan qaldırmaq üçün 6 il boyunca sərgərdan dolaşmış və özünü hər cür məhrumiyyətlərə düçar etmişdi. Sonunda o, doğru yolu tapmışdı. Buddanın təlimində sosial zümrələr və siniflər yoxdu. Buddanın özünüdərk təlimində xeyirxahlıq birinci və əsas mahiyyətdi. Bu mahiyyətə görə insan isa Məsihin dediyi kimi öz yaxınına deyil, hər kəsə qarşı xeyirxah olmalıydı. Heç kimə pislik arzulamaq olmazdı. Heç kimin bədbəxtliyinə sevinmək olmazdı.
Budda hər kəsi bərabər görürdü. Ancaq insanlar azad deyildilər. Azad olmaq üçünsə, özünüdərkə yetməli və qəflətdən ayılmalıydılar. Buddanın təliminin əsas mahiyyəti də əslində elə beləydi: «Hər kəs xeyirxah olacaq və özünüdərk yolu ilə özünü xilas edəcək».
Budda mülkiyyəti rədd edirdi. Lakin o bunun əvəzinə heç bir alternativ irəli sürmürdü. Çünki özünü dərk edən insan üçün heç bir həyat nemətinin anlamı yox idi. Buddanın təliminə görə hər şey ancaq özünüdərklə gələcək və hər bir şəxs özünü xilas etdikdən sonra insan və həyat iztirablardan qurtaracaqdı.
Buddanın irəli sürdüyü bu ideyalar özlüyündə brahmanizmin təməlini dağıdır və sosial bərabərsizliyə, həmçinin insan iztirablarına son verəcək yolu göstərirdi. Brahman olsa belə, özünü dərk etdikdən, «nirvanaya» yetişdikdən sonra, hətta brahmanlar belə kastaların varlığını rədd edəcəkdi.
Əslində Buddanın ideyalarının qalib gəlməsi hələ onun zamanında brahmanizmin ciddi böhran keçirməsi ilə əlaqədardı. Heç bir vahid təmələ malik olmayan köhnə Riqveda himnləri insanlar üçün heç bir mahiyyət kəsb etmirdi. Kahinlərin sonsuz hakimiyyəti fiziki işlə məşğul olan insanların həyat şəraitini dözülməz vəziyyətə gətirmişdi.
Bunun müqabilində Budda heç bir inqilab vəd etmirdi. O heç kimin hüquqlarını belə müdafiəyə qalxmırdı. O yalnız bir şeyi istəyirdi. insan kamillik yoluna qədəm qoyaraq qəflətdən ayılmalıydı. Hər kəs özünü xilas etməli.
Buddanın bütün heykəllərinin cizgilərindəki sakitlik və hüzur adamı heyrətə gətirir. Onun çağırışlarının heç birində azacıq da olsa üsyan notları eşidilmir.
Bir dəfə şagirdlərindən biri soruşur:
— Əgər biri bizi vurarsa nə edək?
Budda cavab verir:
— Əgər sənin başına ağacın qurumuş budağı düşsə nə edərsən?
— Heç nə. Bu adi təsadüfdü.
— O zaman biri səni vuracaqsa, eyni cür qəbul elə. Kimsə əsəbiləşib səni vuracaqsa, buna görə narahat olmağa dəyməz. Sən sadəcə öz yolunla get. Elə bil ki, heç bir şey olmayıb.
Budda irəli sürdüyü ideya ilə mistik kommunizmin banisi idi. O heç bir halda insanlar arasında qeyri-bərabərliyi qəbul etmirdi. Ona görə bütün insanlar bərabərdilər və eyni sosial mahiyyət daşıyırlar. Cəmiyyətin tək problemi insanların qəflət içində olmasıdır.
Qəribədir ki, Buddanın təlimində Tanrının özü belə yoxdu. O heç bir moizəsində Tanrıdan bəhs etmirdi.
Rəvayətə görə bir dəfə səhər tezdən birisi ondan Tanrının olub olmadığını soruşur. Budda sakitcə:
— Tanrı yoxdur, heç vaxt da olmayıb. Belə axmaq fikirləri başından çıxar, deyir.
Günorta bir başqası yaxınlaşıb soruşur:
— Tanrı varmı?
Budda cavab verir:
— Tanrı var, həmişə də olub. Axtar tapacaqsan.
Axşam bir başqası yaxınlaşıb eyni sualı verir. Budda təmkinlə adamdan yanında oturmasını xahiş edir. Hər ikisi gözlərini yumur və susurlar. Bir neçə saatdan sonra o şəxs Buddaya təşəkkür edib gedir.
Şagirdlərindən biri Buddaya yaxınlaşıb heç bir şey anlamadığını bildirir. Onda Budda deyir:
— Birinci şəxs Tanrıya inanırdı. Sadəcə öz inancını təsdiq etdirmək istəyirdi. Ancaq bütün inanclarda səhvlər var. ikinci şəxs Tanrıya inanmırdı. O da öz inancının təsdiqini istəyirdi. Üçüncü şəxs isə Tanrını axtarırdı. O istəyirdi ki, mən ona Tanrını anladım. Mən isə sadəcə ondan yanımda oturmasını xahiş etdim. Və heç bir şey baş vermədi.
Budda Tanrıya inanırdı. Tanrının var olduğunu da hər kəsdən yaxşı bilirdi. Amma o heç kimə Tanrını nişan verib göstərmirdi. Heç kimə də Tanrının adından vədlər vermirdi. O hansısa möcüzə ilə də özünü isbatlamağa cəhd etmirdi. O sadəcə Tanrıya gedən yolu göstərirdi. Kimin bu yolu gedib getməməsi isə şəxsin özündən asılıdı.
Əslində bu prinsip qanunauyğunluqdu. Tanrı hər kəsi faili-muxtar yaratdığı üçün seçmək imkanını da elə insanın özünə vermişdi. insanın bütün iztirabları da məhz seçmək imkanlarına sahib olmasından yaranırdı. Amma ədalətli olanda bu idi. Ona görə də Budda heç kimə Tanrını nişan vermir və onun adından yararlanmırdı. Hər kəs Tanrını özü tapmalı və ona qovuşmalıydı. Kamil insan Budda belə anlayırdı.
Buddanın fəlsəfi fikirləri və təlimləri çox fərqli idi. Budda varlığın mövcudluğunu qəbul etmirdi. Budda deyirdi: acmaq burda əslində aclıq prosesi var acan şəxs yoxdur. Eynisi ilə yemək yemək burda yeyən şəxs yoxdur sadəcə yemə prosesi var. O bildirirdi ki, ətrafımızda olan hər bir şey hərəkətdədi. Çaya baxdıqda hərəkət edən su görürük. Bəs çaydan o hərəkəti çıxardıqda nə görəcəyik? Təbiki hecnə orda hecnə olmuyacaq. Buddanın bu fikirlərini Dekartın fikri ilə qarşılaşdırdıq da maraqlı bir paradoks yaranır.
Dekart: düşünürəmsə varam.
Budda: düşünürəmsə düşünmə prosesi var. Mən yoxam.
Bu fikirlər arasında hansının doğru olmasını demək mənə düşməz. Hər ikisi müəyyən baxış tərəfdən məntiqə uyğundur.
üzv ol